850میلیون برگه رای در چهل سال برگزاری انتخابات

برگزاری انتخابات در ایران عمری طولانی‌تر از انقلاب اسلامی دارد اما با پیروزی انقلاب، انتخابات از حالت نمایشی خارج و به عرصه رقابت جدی نیروهای سیاسی و اجتماعی برای جابجایی مسالمت آمیز قدرت تبدیل شد.

به گزارش ایسنا، ۷۲ سال پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین انتخابات در ایران یعنی اولین دوره انتخابات مجلس ملی در تابستان سال ۱۲۸۵ شمسی برگزار شد. البته طبق نظام‌نامه انتخابات، انتخاب کنندگان در ایران منحصراً از ۶ طبقه شاهزادگان قاجاریه، علمای اعلام و طلّاب، اعیان و اشراف، تجّار و مالکین، کشاورزان و اصناف بودند. استبداد رضاشاهی نهاد نوپای انتخابات در ایران را به شدت تحت تأثیر خود قرار داد. پهلوی اول نظارت کاملی بر انتخابات داشت و تا جایی که توانست مانع حضور نمایندگان مستقل از دربار در مجلس ملی شد هر چند در همین دوره نیز شهید مدرس بر خلاف میل رضاشاه به مجلس راه یافت.

با اشغال ایران توسط متفقین و خروج رضا شاه از ایران، انتخابات تا حدودی از نظارت دربار خارج شد. در فاصله سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۳۲ شاهد برگزاری انتخابات نسبتاً آزاد هستیم که نتیجه آن حضور دکتر مصدق و نمایندگان جبهه ملی در مجلس و پیگیری مساله ملی شدن صنعت نفت است هر چند در همین مقطع نیز دربار تا آنجا که قدرت داشت، در انتخابات بخصوص در شهرهای کوچک دخالت می‌کرد. بعد از کودتای ۲۸ مرداد، انتخابات کاملاً در اختیار شاه و دربار بود و لیست نمایندگان قبل از آغاز رأی‌گیری در اختیار فرمانداری‌ها قرار می‌گرفت. مسأله‌ای که بارها در خاطرات اسدالله علم و سایر درباریان نیز بدان اشاره شده است. البته همین «فقدان آزادی سیاسی» موجب شد که مطالبه «آزادی» در رأس مطالبات انقلاب اسلامی قرار بگیرد.

با پیروزی انقلاب اسلامی، در روزهای ۱۰ و ۱۱ فروردین سال ۵۸ نخستین همه‌پرسی برگزار شد. ۹۸ درصد از واجدین شرایط در این همه‌پرسی شرکت کردند و به جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند. اصل ششم قانون اساسی که در آذر ۵۸ به تأیید مردم رسیده بود تاکید کرد که «در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آرای عمومی اداره شود، از راه انتخابات: انتخاب رئیس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر این‌ها، یا از راه همه پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین می‌گردد.»

در چهل سال گذشته، مردم ۳۶ بار برای تعیین سرنوشت خود پای صندوق‌های رأی آمده‌اند. سه همه‌پرسی، یک انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی، ده دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، پنج دوره انتخابات مجلس خبرگان رهبری، پنج دوره انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا و دوازده دوره انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار شده و حدود ۸۵۰ میلیون برگه رأی توسط مردم به داخل صندوق‌های رأی ریخته شده است.(این آمار بدون در نظر گرفتن دور دوم انتخابات یا انتخابات میان‌دوره‌ای است)

انتخابات در این چهل سال با حضور و رقابت نیروهای سیاسی و اجتماعی برگزار شد و انتخابات به محلی برای جابجایی مسالمت آمیز قدرت میان جریان‌های سیاسی کشور شد. مردم هم همواره از ساعات اولیه انتخابات، در صف‌های اخذ رأی حضور داشتند. صف‌های مردم همیشه از سوژه‌های مورد علاقه رسانه‌های خارجی بود که انتخابات ایران را به صورت ویژه پوشش خبری می‌دادند. البته در کنار این رقابت، به نحوه برگزاری انتخابات از سوی جریان‌های سیاسی انتقاداتی وارد شده است از جمله در نحوه ثبت‌نام در انتخابات، هزینه‌های انتخاباتی، نحوه رسیدگی به صلاحیت نامزدهای انتخابات و نحوه رأی‌گیری.

وجود برخی اشکالات در نظام انتخابات کشور موجب شد که دولت بر اساس سیاست‌های کلی انتخابات ابلاغی رهبر معظم انقلاب، لایحه جامع انتخابات را تهیه کند. این لایحه در مراحل نهایی تکمیل بوده و بزودی برای تصویب به مجلس شورای اسلامی ارسال می‌شود. البته نظارت استصوابی شورای نگهبان مهم‌ترین انتقادی است که به برگزاری انتخابات از سوی برخی جریان‌های سیاسی وارد می‌شود. مسلماً برطرف کردن اشکالات انتخابات و افزایش کیفیت برگزاری انتخابات موجب افزایش سطح نخبگی نهادهایی می‌شود که با رأی مردم انتخاب می‌شوند.

ما در این گزارش مروری اجمالی بر انتخابات و همه پرسی‌های برگزار شده در چهل سال گذشته داشته و زمان برگزاری انتخابات، میزان و درصد مشارکت، اتفاقات مهم در انتخابات و برنده‌ها و بازنده‌های انتخابات را مرور می‌کنیم.

همه‌پرسی قانون اساسی

فروردین سال ۵۸ نخستین باری است که مردم پس از پیروی انقلاب به پای صندوق‌های رأی رفتند. همه‌پرسی جمهوری اسلامی در روزهای ۱۰ و ۱۱ فروردین ۵۸ برگزار شد و با شرکت ۲۰ میلیون و ۴۴۰ هزار و ۱۰۸ نفری مردم، میزان مشارکت به ۹۸ درصد رسید. مردم در این همه‌پرسی، به جمهوری اسلامی «آری» گفتند.

خبرگان بررسی قانون اساسی

در روز ۱۲ مرداد ۵۸ مردم بار دیگر پای صندوق‌های رأی رفتند تا ۷۳ منتخب خود را برای بررسی قانون اساسی انتخاب کنند. میزان مشارکت مردم ۷۱/۵۱ درصد بود و ۱۰ میلیون و ۷۸۴ هزار و ۹۳۲ نفر در این انتخابات شرکت کردند.

همه‌پرسی تأیید قانون اساسی

۱۵ میلیون و ۶۹۰ هزار و ۱۴۲ نفر در روز ۱۱ و ۱۲ آذر ۵۸ در همه‌پرسی تأیید قانون اساسی شرکت کرده و قانون اساسی تهیه شده توسط مجلس خبرگان قانون اساسی را تأیید کردند. میزان مشارکت در این همه پرسی بیش از ۷۵ درصد بود.

اولین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری

در روز ۵ بهمن سال ۵۸، اولین انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران برگزار و ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان رئیس جمهور انتخاب می‌شود. بیش از ۱۲ میلیون نفر در انتخابات شرکت کرده و میزان مشارکت به ۴۱ / ۶۷ درصد می‌رسد. دریادار سیداحمد مدنی، حسن ابراهیم حبیبی، صادق طباطبایی، کاظم سامی کرمانی، صادق قطب‌زاده و داریوش فروهر از دیگر نامزدهای شناخته شده در این انتخابات بودند.

اولین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی

این انتخابات در روز ۲۴ اسفند ۵۸ با مشارکت ۵۲ درصدی مردم برگزار می‌شود. میزان مشارکت مردم ۱۰ میلیون و ۸۷۵ هزار و ۹۶۹ نفر بود.

در این انتخابات فخرالدین حجازی رأی اول تهران را کسب کرد. حسن حبیبی، مهدی بازرگان، سید علی خامنه‌ای، محمدجواد باهنر، محمدعلی رجایی، علی اکبر ناطق نوری، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، ابراهیم یزدی، اعظم طالقانی، مصطفی چمران و عزت الله سحابی از معروف‌ترین چهره‌های سیاسی کشور بودند که مجلس راه یافتند.

دومین و سومین دوره انتخابات ریاست جمهوری

با عزل بنی‌صدر از ریاست‌جمهوری توسط مجلس شورای اسلامی، دومین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری در روز دوم مرداد سال ۶۰ با مشارکت ۶۴ درصدی مردم برگزار شد. محمدعلی رجایی بیشترین رأی را کسب و به عنوان دومین رئیس جمهور انتخاب شد. سیداکبر پرورش، عباس شیبانی، حبیب الله عسگراولادی از دیگر نامزدهای این انتخابات بودند.

با شهادت شهید رجایی در روز ۸ شهریور سال ۶۰، سومین دوره انتخابات در ۱۰ مهر همان سال برگزار شد و سیدعلی خامنه‌ای با کسب ۹۵ درصد آرا پیروز انتخابات شد. اکبر پرورش، سید رضا زواره‌ای و حسن غفوری‌فرد از نامزدهای تأیید صلاحیت شده این انتخابات بودند. میزان مشارکت در این انتخابات بیش از ۷۴ درصد بود.